2024 March 19 - سه شنبه 29 اسفند 1402
ميهماني و ميهمانداري در فرهنگ اسلام
کد خبر: ١١١ تاریخ انتشار: ٠٨ بهمن ١٣٩٤ - ٠٠:٥٩ تعداد بازدید: 3800
صفحه نخست » عمومی » مقالات
سيد ابوالفضل طباطبايي اشکذري
ميهماني و ميهمانداري در فرهنگ اسلام

 

 

يکي از رفتارهايي که انسان مطابق فطرت خويش و بر حسب نياز طبيعي که در خود احساس مي کند به آن روي مي آورد ، مهمان نوازي و احترام به ميهمانان است .

فطرت انسان چون به دنبال ارتباط با ديگران است به طور قطع و يقين با ديگران رفت و امدهايي پيدا خواهد نمود که بخشي از آن ارتباطات به ميهماني رفتن و ميهماني دادن خواهد گذشت.

دين اسلام نيز به همين مطلب فطري آدمي ارج نهاده و انسان را ميهمان نوازي توصيه فرموده است و براي اين عمل شايسته و خير نيز برکات و پاداش فراواني را بيان نموده است و آن را يکي از ضرورريات سبک زندگي ديني و اسلامي معرفي مي کند.

اهميت و احترام ميهمان به اندازه اي است كه در اسلام به عنوان يك هديه آسماني تلقي شده، رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ مي فرمايد: اذا اراد الله بقوم خيرا اهدي اليهم هدية، قالوا: و ما تلك الهدية؟ قال:‌الضيف، ينزل برزقه،‌و يرتحل بذنوب اهل البيت؛ هنگامي كه خداوند اراده كند نسبت به جمعيتي نيكي نمايد هديه گرانبهائي براي آنها مي فرستد، عرض كردند اي پيامبر خدا! چه هديه اي؟ فرمود: ميهمان، با روزي خويش وارد مي شود ، و گناهان خانواده را با خود مي برد و بخشوده مي شوند. جامع الاخبار ص 136. بحارالأنوار ج 72، ص461، ح14.

ميهمان نوازي از نشانه هاي ايمان به خدا و قيامت است:

عن زراره عن ابي عبد الله قال: مما علم رسول الله فاطمه ان قال لها:  مَن كانَ يُؤمِنُ بِاللّه و َاليَومِ الآخِرِ فَليُكرِم ضَيفَهُ؛
هر كس به خدا و روز قيامت ايمان دارد،بايد ميهمانش را گرامى دارد.

كافى ج6، ص285، ح1

ميهمان نوازي موجب بخشش گناهان مي شود

قال رسول الله: اَلضَّيفُ يَنزِلُ بِرِزقِهِ وَ يَرتَحِلُ بِذُنوبِ أَهلِ البَيتِ؛
ميهمان، روزى خود را مى آورد و گناهان اهل خانه را مى برد.

جامع الاخبار ص 136. بحارالأنوار ج 72، ص461، ح14.

 

دوري از ميهمان داري موجب محروميت از برکات الهي خواهد شد

قال رسول الله: كُلُّ بَيْتٍ لَا يَدْخُلُ فِيهِ الضَّيْفُ لَا يَدْخُلُهُ الْمَلَائِكَة
هر خانه اى كه ميهمان بر آن وارد نشود، فرشتگان واردش نمى شوند.

جامع الأخبار ص 136.

غصه بر نيامدن ميهمان به خانه

رَأَى أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ حَزِيناً فَقِيلَ لَهُ مِمَّ حُزْنُكَ قَالَ لِسَبْعٍ أَتَتْ لَمْ يَضِفْ إِلَيْنَا ضَيْف‏.
[روزى] امام على عليه السلام غمگين ديده شد علت را از ايشان جويا شدند. فرمودند: چون هفت روز است كه ميهمانى بر ما وارد نشده است.  مناقب آل ابى طالب(ابن شهر آشوب) ج 2 ، ص 73

 

توجه ويژه صاحبخانه به ميهمان:

روزي دو برادر ايماني ( پدر و پسري ) به خانه حضرت علي عليه السلام وارد شدند، امام به آنها احترام گذاشت و در بالاي مجلس جايشان داد و آن گاه پيش روي آنان نشست و دستور فرمود: غذا را بياورند. قنبر (خدمتگزار حضرت علي عليه السلام) طشت و اِبريق (وسيله اي براي ريختن آب بروي دست است) و حوله اي آورد .
همين که خواست آب روي دست پدر بريزد؛ امام برخاست و ابريق را گرفت، آن مرد خود را به خاک افکند و گفت: « اي اميرمؤمنان، خداوند من را در اين حال نبيند که آب بر روي دستم مي ريزي!
حضرت فرمود: « بنشين و دستت را بشوي. زيرا برادر ديني تو هيچ امتيازي بر تو ندارد و مي خواهد به تو خدمت کند و با اين خدمت، ده برابر پاداش در بهشت مي طلبد. تو را به خدا قسم، همان گونه که اگر قنبر آب بروي دستت مي ريخت، آسوده خاطر بودي اکنون نيز آرام و آسوده باش تا روي دستت آب بريزم.
امام پس از شستن دست آن مرد، ابريق را به فرزندش محمد بن حنفيه داد و فرمود: « پسرم اگر پسر اين مرد به تنهايي به منزل من آمده بود، خود بر دستش آب مي ريختم، اما خداوند متعال نمي خواهد که وقتي پدر و پسر در مکاني حاضرند، ميان آن دو يکسان برخورد شود.
من که پدر تو بودم بر دست پدر او آب ريختم، تو نيز که پسرم هستي بر دست پسر او آب بريز! » در اين هنگام محمد بن حنفيه برخواست و بر دست پسر آب ريخت. امام حسن عسگري عليه السلام پس از نقل داستان فرمود: هر کس پيرو علي باشد حتي در اينگونه موارد نيز از او پيروي مي کند.

با اين همه دستورات اسلامي که نسبت به ميهمان نوازي وجود دارد اما بايد اعتراف کنيم که جامعه امروزي ما از اين دستور اسلامي مقداري فاصله گرفته و از برکات آن نيز محروم شده است پس بايد دوباره برخي دستورات ديني را بازخواني کنيم و به عملکردمان توجه ديگري نماييم.

 

پس از اينکه اهميت ميهمانداري و ميزباني نسبت به ميهمان را از ديدگاه اسلام طرح نموديم لازم است در باره دو نکته ديگر نيز سخن بگوييم تا موضوع کامل گردد که آن دو عبارت است از : الف) وظايف ميزبان نسبت به ميهمان. ب) وظايف ميهمان نسبت به ميزبان.

چرا که در دين اسلام هر کدام از اين دو گروه يعني ميهمان و ميزبان بر گردن يگديگر داراي حقوقي هستند که لازم الوفاء هستند،

پس آشنايي با وظايف هر کدام امري ضروري است و لازم به نظر ميرسد که در اين جا به برخي از آنها توجه مي دهيم.

 

الف) وظايف ميزبان:

1 - پذيرايي از ميهمان بدون تکلف و در حد توان:

قال رسول الله: لا يَتَكَلَّفَنَّ أَحَدٌ لِضَيفِهِ مالا يَقدِرُ؛

هيچ كس نبايد بيش از توانش خود را براى ميهمان به زحمت اندازد.

نهج الفصاحه ص 679 ، ح 2520

 

2 - پذيرايي از ميهمان خوانده و ناخوانده:

امام صادق اِذا اَتاكَ اَخوكَ فَآتِهِ بِما عِندَكَ وَ اِذا دَعَوتَهُ فَتَكَلَّف لَهُ؛

هرگاه برادرت ناخوانده بر تو وارد شد، همان غذايى كه در خانه دارى برايش بياور و هرگاه او را دعوت كردى در پذيرايى از او خودت را به زحمت بينداز.

کافي ج 6 ، ص 275 ، ح 6 .  محاسن ص 410، ح 138.

 

3 - همراهي با ميهمان در سر سفره

رسول الله(ص): مَنْ أَحَبَّ أَنْ يُحِبَّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ فَلْيَأْكُلْ مَعَ ضَيْفِهِ

هر كس دوست دارد كه خدا و رسولش او را دوست داشته باشند، با ميهمان خود غذا بخورد. مجموعه ورام  ج 2، ص 116

اِنَّ رَسولَ اللّه‏ِ صلي الله عليه و آله كانَ اِذا اَتاهُ الضَّيْفُ اَكَلَ مَعَهُ وَ لَمْ يَرْفَعْ يَدَهُ مِنَ الْخِوانِ حَتّى يَرْفَعَ الضَّيْفُ يَدَهُ؛
رسول خدا صلي الله عليه و آله هرگاه ميهمان داشتند، با او غذا مى ‏خوردند و دست از سفره و غذا نمى‏ كشيدند، تا آن‏كه ميهمان دست از غذا خوردن بكشد.

كافى ج 6، ص 286 ، ح 4

 

4 - سوء استفاده نکردن و به زحمت نينداختن ميهمان

اِبنُ أبى يَعفورَ: رَأيتُ عِندَ أبى عَبدِاللّه  عليه السلام ضَيفا، فَقامَ يَوما فى بَعضِ الحَوائِج، فَنَهاهُ عَن ذلِكَ ، و قامَ بِنَفسِهِ إلى تِلكَ الحاجَةِ، و قالَ عليه السلام : نَهى رَسولُ اللّه  صلى الله عليه و آله عَن أن يُستَخدَمَ الضَّيفُ؛

ابن ابى يعفور : در خانه امام صادق عليه السلام ميهمانى ديدم . روزى او براى انجام كارى برخاست . حضرت به او اجازه ندادند و شخصاً آن كار را انجام دادند و فرمودند : رسول خدا صلى الله عليه و آله از به كار گرفتن ميهمان ، نهى فرموده است. كافى ج6، ص283، ح1.

مهماني بر امام رضا عليه السلام وارد شد، حضرت نزد او نشسته بود و با وي صحبت مي كرد به گونه اي كه بخشي از شب را با يكديگر مي گذراندند، در اين هنگام چراغ روشنائي داراي مشكل و خرابي شد. مهمان امام رضا عليه السلام كه خرابي چراغ رامشاهده مي كرد دست برد تا آن را اصلاح كند. در اين هنگام حضرت مانع كار او شد و خود آن را درست كرد و سپس فرمود. انا قوم لا نستخدم اضيافنا ما خانداني هستيم كه مهمانان خود را به خدمت نمي گيريم

 

5 - بدرقه ميهمان به هنگام رفتن

از آنجا  که ميهمان از نظر اسلام يك  تحفه و هديه آسماني، و بايد نهايت احترام را درباره او انجام داد، تا آنجا كه اميرمؤمنان علي ـ عليه السلام ـ از پيغمبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ نقل مي كند كه فرمود: من حق الضيف ان تمشي معه فتخرجه من حريمك الي البر. بحارالانوار: 75 / 451.

از حقوق ميهمان آنست كه او را تا در خانه بدرقه كني.

 

6 - کوچکترين نياز هاي ميهمان را اگر ممکن است فراهم کنيد

آنجا كه به تكلف نيانجامد بايد وسايل آسايش و راحتي او را فراهم كرد، تا آنجا كه در حديثي داريم يكي از حقوق ميهمان اين است كه حتي خلال را براي او فراهم سازند قال رسول الله ـ صلي الله عليه و آله ـ: ان من حق الضيف ان يعد له الخلال. بحارالانوار: 75 / 455.

 

7 - از ميهمان نپرسيد که آيا غذا مي خوري؟

 بعض از  ميهمانان افرادي كم رو و خجالتي هستند و به همين دليل دستور داده شده است كه از آنها درباره غذا خوردن سؤال نكنند، بلكه سفره غذا را آماده سازند، اگر مايل بود بخورد، چنانكه امام صادق ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: لا تقل لا خيك اذا دخل عليك اكلت اليوم شيئا؟ و لكن قرب اليه ما عندك، فان الجواد كل الجواد من بذل ما عنده. بحارالانوار: 75 / 455.

 هنگامي كه برادرت بر تو وارد شود از او سؤال نكن آيا امروز غذا خورده اي يا نه؟ آنچه داري براي او حاضر كن، چرا كه سخاوتمند واقعي كسي است كه از بذل آنچه حاضر دارد مضايقه نكند.

 

8 - نعمتهاي خدا در سفره ميهماني را تحقير نکنيد

از ديگر  وظايف ميزبان در پيشگاه خدا اين است كه غذائي را كه آماده ساخته است تحقير نكند، چرا كه نعمت خدا هر چه باشد عزيز و محترم است، ولي در ميان ارباب تكلف معمول است كه هر قدر سفره را رنگين كنند مي گويند: چيز ناقابلي بيش نيست و لايق مقام شما نمي باشد! همانگونه كه ميهمان نيز وظيفه دارد آنرا كوچك نشمرد.

در حديثي از امام صادق ـ عليه السلام ـ مي خوانيم: هلك امروءً احتقر لاخيه ما يحضره و هلك امروء احتقر من اخيه ما قدم إليه؛

 ميزباني كه آنچه را براي برادرش آماده ساخته كوچك بشمرد هلاك (و گمراه) شده است، همچنين ميهماني كه آنچه را كه نزد او حاضر كرده اند كوچك بشمرد گمراه است. محجّة البيضاء، 3 / 30.

 

 

ب) وظايف ميهمان نسبت به ميزبان.

1 پذيرش دعوت:

دعائم الإسلام - القاضي النعمان المغربي - ج 2 - ص 107 ، ( 347 )

وعن الحسين بن علي ( ع ) أنه رأى رجلا دعي إلى طعام فقال  للذي دعاه : أعفني.

فقال الحسين ( ع ): قم فليس في الدعوة عفو ، وإن كنت مفطرا فكل ، وان كنت صائما فبارك .

( 348 ) وعن جعفر بن محمد ( ص ) أنه قال : إذا دخل أحدكم على أخيه وهو صائم فسأله أن يفطر ، فليفطر . إلا أن يكون صيامه ( 1 ) ذلك قضاء ، فريضة أو نذرا سماه ، أو كان قد زال نصف النهار ، وقال : إذا قال لك أخوك : كل ، فكل ، ولا تلجئه إلى أن يقسم عليك . فإنه إنما يريد كرامتك .

 

2 - سه شرط پذيرش دعوت به ميهماني

امام رضا(ع) فرمود: أَنَّهُ دَعَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ عَلِيٌّ عليه السلام قَدْ أَجَبْتُكَ عَلَى أَنْ تَضْمَنَ لِي ثَلَاثَ خِصَالٍ قَالَ وَ مَا هِيَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ لَا تُدْخِلْ عَلَيَّ شَيْئاً مِنْ خَارِجٍ وَ لَا تَدَّخِرْ عَنِّي شَيْئاً فِي الْبَيْتِ وَ لَا تُجْحِفْ بِالْعِيَالِ قَالَ ذَاكَ لَكَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ فَأَجَابَهُ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِب‏

مردى امير المؤمنين عليه السلام را به ميهمانى دعوت كرد . حضرت فرمودند : مى پذيرم به شرط اين كه سه قول به من بدهى . عرض كرد : چه قولى اى امير المؤمنين؟ فرمودند : از بيرون چيزى براى من تهيه نكنى ، حاضرى خانه ات را از من دريغ ننمايى و به زن و فرزندانت اجحاف نكنى. عرض كرد : قبول مى كنم اى امير المؤمنين . پس على بن ابى طالب عليه السلام دعوت او را پذيرفتند.

عيون اخبارالرضا ج 2 ، ص 42 ، ح 138 

 

3 - اجتناب از رفتن به ميهماني بدو ن دعوت:

عن الصادق(ع) في وصايا النبي صلى الله عليه وآله لأمير المؤمنين عليه السلام يا علي ثمانية إن أهينوا فلا يلوموا إلا أنفسهم : الذاهب إلى مائدة لم يدع إليها ، والمتأمر على رب البيت الخبر . بحارالانوار: 72/611 ح 6

امام صادق(ع) از اجداد بزرگوارشان و درنهايت، از پيامبر اكرم(ص) روايت مي‌كنند كه ايشان فرموده‌اند: «يا على‏! هشت طايفه‏اند كه اگر اهانت شوند بايد ملامت و سرزنش نكنند مگر خودشان را؛ كسى كه بدون دعوت بر سر سفره طعامى برود (مهمان‏ ناخوانده).

 

4 - رفتن به ميهماني به مقدار دعوت

امام صادق اِذا دُعىَ اَحَدُكُم اِلى  طَعامٍ فَلا يَستَتبِعَنَّ وَ لَدَهُ فَاِنَّهُ اِن فَعَلَ ذلكَ، كانَ حَراماً وَ دَخَلَ غاصِباً؛

هرگاه يكى از شما به ميهمانى دعوت شد، فرزندش را به دنبال خود راه نيندازد كه اگر چنين كند، كار حرامى كرده و غاصبانه وارد خانه ميزبان شده است.

كافى ج 6 ، ص 270، ح 1.

 

5 - اجازه گرفتن براي ورود به خانه ميزبان و بازگشتن به هنگام پايان صرف غذا:

يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَدْخُلُواْ بُيُوتَ النَّبِىِّ إِلَّآ أَن يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَى طَعَامٍ غَيْرَ نَظِرِينَ إِنَل-هُ وَ لَكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُواْ فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانتَشِرُواْ وَ لَا مُسْتَْنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذَ لِكُمْ كَانَ يُؤْذِى النَّبِىَّ فَيَسْتَحْىِ‏ى مِنكُمْ وَ اللَّهُ لَا يَسْتَحْىِ‏ى مِنَ الْحَقِّ... )الأحزاب:53/33)

 

6 - پرهيز ميهمان از انجام مستحبات بدون اجازه صاحبخانه:

وعن جعفر بن محمد ( ص ) أنه قال : إذا دخل أحدكم على أخيه وهو صائم فسأله أن يفطر ، فليفطر . إلا أن يكون صيامه ذلك قضاء ، فريضة أو نذرا سماه ، أو كان قد زال نصف النهار ، وقال : إذا قال لك أخوك : كل ، فكل ، ولا تلجئه إلى أن يقسم عليك . فإنه إنما يريد كرامتك .  دعائم الإسلام - القاضي النعمان المغربي - ج 2 - ص 108 ( 348 )

...عن الحكم بياع الكرابيس عن أبي عبد الله عن أبيه عليهما السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه وآله من فقه الضيف أن لا يصوم تطوعا إلا بإذن صاحبه. علل الشرائع - الشيخ الصدوق - ج 2 - ص 385

 

7 - حرف شنوي ميهمان از صاحب خانه در انتخاب مکان براي نشستن:

امام باقر(ع): إذا دَخَلَ أحَدُكُم عَلى أَخيهِ فى رَحلِهِ فَليَقعُد حَيثُ يَأمُرُ صاحِبُ الرَّحلِ فَإنَّ صاحِبَ الرَّحلِ أَعرَفُ بِعَورَةِ بَيتِهِ مِنَ الدّاخِلِ عَلَيهِ؛

هرگاه يكى از شما به خانه برادرش وارد شد، هر جا صاحب خانه گفت همان جا بنشيند، زيرا صاحب خانه به وضع اتاق خود از ميهمان آشناتر است. بحارالأنوار ج72، ص451، ح2.

 

8 - دوره و زمان مطلوب براي حضور در ميهماني

رسول الله: اَلضَّيفُ يُلطَفُ لَيلَتَينِ، فَإذا كانَت لَيلَةَ الثالِثَةُ فَهُوَ مِن أَهلِ البَيتِ يَاكُلُ ما أَدرَكَ؛

ميهمان تا دو شب پذيرايى مى شود، از شب سوم جزو اهل خانه به شمار مى آيد و هر چه رسيد بخورد. كافى ج6، ص283، ح1.

 

9 - اطلاع دادن قبل از رفتن به ميهماني:

 هر گاه فردي قصد مهمان شدن در منزل کسي را داشته باشد بايد از قبل به وي اطلاع دهد يا حداقل زماني به منزل شخص برود که مهيا ساختن بساط مهماني براي صاحب خانه ميسر باشد زيررا اگر فرد بدون هماهنگي در زماني که فرصت چنداني براي تهيه غذا نيست به خانه کسي برود چه بسا ميزبان خود را براي تهيه غذا به دردسر و مشکل مواجه سازد و در نتيجه جلوي مهمان احساس شرمندگي نمايد.

 

10 حاضر شدن در وقت معين و مقرر در ميهماني:

 مهمان نبايد مهماني رفتن را به تاخير بيندازد که صاحب خانه و مهمان ديگر در انتظار بمانند.همانطور که اگر موقع معيني را تعيين کردند نبايستي زودتر از آن به مهماني برود زيرا ممکن است در آن لحظه ميزبان آمادگي استقبال و پذيرايي نداشته باشد و در نتيجه شرمسار مي شود.

 

11 - پرهيز از تجسس در مهماني

هر گاه به عنوان ميهمان وارد منزل يکي از دوستان خود مي شويد نبايد همچون جاسوس ها به کنجکاوي گوشه و کنار منزل بپردازيد.

چرا که منزل حريم شخصي افراد و خانواده آنها است که شما را امين دانسته اند و تا مدتي به بخشي از خانه خود راه داده اند که بايد در همان محدوده حضور يبايد و از اطلاع پيدا کردن بيش از حد و اندازه و مسايل خصوصي آنها خود داري کنيد.

 

12 - تقاضاهاي تحميلي از صاحبخانه نداشتن:

ابووائل مى‏گويد: روزى من و ابوذر به زيارت سلمان رفتيم و براى ناهارنزد او مانديم.

موقع غذا كه شد، سلمان مقدارى نان جو و نمك برايمان آورد و به ماتعارف كرد كه بخوريم.

ابوذر گفت: اگر با اين نان و نمك مقدارى سعتر - گياهى خوشبو - مى‏بود،بهتر بود و ما بيشتر لذت مى‏برديم.

سلمان از نزد ما بلند شد و بيرون رفت و بعد از چند لحظه با مقدارى ازهمان سبزى كه ابوذر خواسته بود، برگشت.

وقتى غذا تمام شد، ابوذر گفت: خدا را شكر كه به ما قناعت‏بخشيد!

سلمان گفت: اى ابوذر! اگر به روزى خود قانع بودى، آفتابه من به رهن‏نمى‏رفت.

معلوم شد سلمان براى اين‏كه به درخواست ما جامه عمل بپوشاند، آفتابه خودرا نزد سبزى فروش به رهن گذاشته و مقدارى سبزى براى ما تهيه كرده بودتا بعدا پول آن را بدهد.


Share
* نام:
ایمیل:
* نظر:

پربازدیدترین ها
پربحث ترین ها
آخرین مطالب
صفحه اصلی | تماس با ما | آرشیو مطالب | جستجو | پيوندها | گالري تصاوير | نظرسنجي | معرفی استاد | آثار و تألیفات | طرح سؤال | ایمیل | نسخه موبایل | العربیه
طراحی و تولید: مؤسسه احرار اندیشه